Sezon na kleszcze – co trzeba o nich wiedzieć?

Atakują, by napić się krwi, a przy tym przenoszą groźne choroby. Mowa oczywiście o kleszczach. Jakimi chorobami najczęściej zarażają? Jak można się przed nimi chronić? Dowiesz się tego po przeczytaniu tekstu!

Czym są kleszcze?

To na pierwszy rzut oka mało widoczne pajęczaki. Kleszcze przypominają wielkością główkę od szpilki, ale po najedzeniu się rosną nawet kilkakrotnie. Żywią się krwią ludzi i zwierząt. Ich ukąszenie nie boli, ale może być niebezpieczne, gdyż przenoszą choroby takie jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu.[1]

Kleszcze – od kiedy do kiedy można je spotkać?

Kleszcze są najbardziej aktywne od maja do października, jednak ze względu na coraz cieplejsze zimy okres ten może się wydłużać. Dopiero w temperaturze poniżej 4˚C zmniejszają swoją aktywność. Większe ryzyko na ich złapanie występuje w ciągu dnia niż w nocy.[2]

Gdzie można „złapać” kleszcza?

Kleszcze najczęściej spotyka się w:

• lasach,
• parkach,
• przydomowych ogródkach,
• wysokich trawach,
• polach.[2]

Kleszcze – jak usunąć?

Jeśli zauważysz na skórze kleszcza, trzeba go od razu usunąć. Im dłużej przebywa na ciele, tym większe ryzyko zakażenia. Najlepiej zrobić to plastikową pęsetą lub lassem na kleszcze dostępnym do kupienia w aptece.

Odpowiednim narzędziem trzeba złapać kleszcza, jak najbliżej skóry i pociągnąć go stanowczo do góry (nie wykręcać, tylko prosto ciągnąć w górę). Trzeba uważać, by nie zmiażdżyć jego ciała, bo wypływające płyny mogą zakazić skórę. Jeśli jednak odwłok się urwie, a aparat gębowy kleszcza pozostanie w skórze, należy poczekać, aż sam wypadnie. Po usunięciu niechcianego pasażera ze skóry, trzeba ją zdezynfekować, a ręce umyć wodą z mydłem.[3]

Choroby odkleszczowe

Najczęstsze choroby przenoszone przez kleszcze to borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu. W 2023 roku w Polsce ponad 104 tysiące osób zachorowało na boreliozę, a niemal 700 na kleszczowe zapalenie mózgu. Pasożyty te przenoszą także inne choroby, jak anaplazmozę czy babeszjozę, choć występują one u ludzi znacznie rzadziej.[3,4,5]

Jak objawia się borelioza?

Warto podkreślić, że większość ukąszeń kleszczy nie powoduje zakażenia boreliozą, a szybkie ich usunięcie zmniejsza ryzyko tej choroby.[6] Mimo wszystko, dobrze by obserwować miejsce ukąszenia przez kilka dni. Może się tam pojawić pierwszy objaw boreliozy – rumień wędrujący. To czerwona wysypka, która:

• występuje od 1 do 4 tygodni po ukąszeniu i utrzymuje się przez kilka dni,
• nie swędzi ani nie boli,
• zwiększa rozmiar.

Typowe dla rumienia wędrującego jest tworzenie czerwonego okręgu, to znaczy, że miejsce ugryzienia pozostaje w kolorze skóry, a zaczerwienienie tworzy się wokół. Jednak w początkowym etapie, gdy zmiana jest niewielka, może być to niewidoczne.[6,7]

Jeśli borelioza na tym etapie nie zostanie wykryta i leczona, mogą rozwinąć się kolejne objawy tej choroby, takie jak porażenie nerwów czaszkowych czy zapalenie:

• opon mózgowo-rdzeniowych,
• serca,
• oka,
• stawów.[7,8]

Objawy kleszczowego zapalenia mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu, jak sama nazwa wskazuje, dotyczy zakażenia mózgu wirusem przenoszonym przez kleszcze. Zwykle przebiega w dwóch fazach. Pierwsza przypomina objawy przeziębienia i grypy – chory czuje osłabienie, ból mięśni, może także wystąpić u niego gorączka. Po kilku dniach dolegliwości te zazwyczaj mijają. U niektórych kleszczowe zapalenie mózgu może jednak przejść w drugą, poważniejszą fazę, która objawia się między innymi:

• silnym bólem głowy,
• sztywnością karku,
• osłabieniem niektórych części ciała,
• światłowstrętem.[9]

Profilaktyka chorób odkleszczowych

Chorobom odkleszczowym można zapobiegać w prosty sposób – unikając ugryzień. W tym celu:

1. Wybierając się, np. do lasu, zakładaj długie spodnie i koszulkę z długim rękawem.
2. Noś jasną odzież, gdyż na niej łatwiej zauważyć kleszcza.
3. Dokładnie oglądaj ciało po powrocie z łona natury, zwróć szczególną uwagę na pachwiny, uszy, zgięcia kolan i szyję.
4. Stosuj spray’e odstraszające kleszcze.[10]

Kleszczowemu zapaleniu mózgu można także zapobiec poprzez szczepienia ochronne. Możesz zapytać o szczepionką swojego lekarza.[2]

Jak odstraszyć kleszcze?

Kleszcze odstrasza się, stosując repelenty (środki chroniące przed ukąszeniami owadów i pajęczaków) zawierające m.in.:

• DEET,
• ikarydynę,
• naturalne olejki eteryczne.

Ważne, by przed zastosowaniem danego środka przeczytać etykietę i sprawdzić, który składnik i w jakim stężeniu zawiera. Nie wszystkie można stosować u każdego (np. u dzieci i kobiet w ciąży) i na każdą powierzchnię. Dodatkowo DEET i ikarydyny nie można ze sobą łączyć, gdyż ich mieszanka jest szkodliwa dla zdrowia. W celu wyboru skutecznego i bezpiecznego repelentu, warto skonsultować się z farmaceutą.[10,11,12]

Wykaz źródeł

[1]          Pacjent.gov: Gdy ukąsi Cię kleszcz. 2020. Online: https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/gdy-ukasi-cie-kleszcz [dostęp 23.05.2025]

[2]          Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna: Sezon na kleszcze w pełni. 2025 Online: https://www.gov.pl/web/psse-ostrow-mazowiecka/sezon-na-kleszcze-w-pelni [dostęp 23.05.2025]

[3]          Hu L: Evaluation of a tick bite for possible Lyme disease. UpToDate 2023 [dostęp 25.05.2025]

[4]          Narodowy Fundusz Zdrowia: Poradnik Pacjenta: Nie lekceważ ukąszenia kleszcza. 2024 Online: https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/poradnik-pacjenta-nie-lekcewaz-ukaszenia-kleszcza,8600.html [dostęp 25.05.2025]

[5]          Lantos PM et al.: AAN/ACR/IDSA 2020 Guidelines for the Prevention, Diagnosis and Treatment of Lyme Disease. Clinical Infectious Diseases, Volume 72, Issue 1, 1 January 2021, Pages e1-e48,

[6]          NICE: Lyme disease. NICE guideline. Reference number:NG95. Published:  11 April 2018. Last updated:  17 October 2018

[7]          Hu L: Clinical manifestations of Lyme disease in adults. UpToDate 2024 [dostęp 25.05.2025]

[8]          Lonser P et al.: Borelioza w praktyce lekarza POZ. Choroby zakaźne w POZ. Lekarz POZ 4/2023

[9]          NHS: Tick-borne encephalitis (TBE) 2024. Online: https://www.nhs.uk/conditions/tick-borne-encephalitis/ [dostęp 25.05.2025]

[10]         CDC: Preventing Tick Bites. Online: https://www.cdc.gov/ticks/prevention/index.html [dostęp 25.05.2025]

[11]         Girlecka K: Co to są repelenty i dlaczego warto je stosować?. Tropicalmed 2022 Online: https://tropicalmed.pl/profilaktyka/repelenty-na-owady-i-pajeczaki?srsltid=AfmBOorSBtp_4uomsnNRQU69-4Zzt330eE11SkKRxE-ME3Apak_Uztkj [dostęp 25.05.2025]

[12]         Ulotka produktu Moskito Guard, mleszko odstraszające owody, 20% ikarydyny. Nr pozwolenia 7259/17