Odleżyny – jak im zapobiegać i co robić, gdy się pojawią?

W związku z długotrwałym leżeniem chorego w łóżku na jego skórze mogą powstać odleżyny. Czym są i jak im zapobiegać? Tego dowiesz się, czytając poniższy artykuł.

Odleżyny – co to jest?

Odleżyna to odgraniczone uszkodzenie skóry oraz głębszych tkanek mogące prowadzić do owrzodzenia (otwartej rany na ciele). Jest konsekwencją nieprawidłowego ukrwienia, wynikającą z ciągłego lub powtarzającego się ucisku np. długotrwałego leżenia chorego w łóżku w jednej pozycji.[1]

Jak wyglądają odleżyny? Stopnie odleżyn

Odleżyny mogą różnie wyglądać zależnie od stopnia ich zaawansowania.

Stopień I: charakterystyczne jest pojawienie się nieblednącego zaczerwienienia na skórze. Miejsce to może być bolesne, ale skóra jest nieuszkodzona.

Stopień II: powstaje ubytek skóry przypominający otarcie lub pęcherz.

Stopień III: rana staje się głębsza, sięgając aż do tkanki podskórnej.

Stopień IV: rana w tym stadium sięga aż do kości i ścięgien, które zaczynają być widoczne.[2]

Profilaktyka odleżyn

Opieka nad chorym leżącym powinna obejmować profilaktykę odleżyn. Skupia się ona m.in. na:

• odpowiedniej pielęgnacji skóry (mycie w ciepłej, niegorącej wodzie, stosowanie mydła o pH ok. 5,5),
• utrzymaniu skóry w suchości poprzez delikatne jej osuszanie,
• stosowaniu zbilansowanej diety,
• zmienianiu pozycji, w jakiej leży chory, co około 4 godziny,
• stosowaniu w razie potrzeby specjalistycznych opatrunków.[1,3,4]

Maść na odleżyny

Nawet niewielkie przesuszenie, ścieńczenie czy pęknięcie skóry może zwiększać ryzyko powstania odleżyn. Stąd warto dbać o prawidłową pielęgnację skóry chorego. W tym celu należy stosować specjalnie przeznaczone do tego celu preparaty nawilżające, natłuszczające i zwiększające elastyczność skóry. Na rynku dostępnych jest wiele maści i kremów przeznaczonych do stosowania w profilaktyce przeciwodleżynowej – można o nie zapytać w aptece.[1,4]

Opatrunki na odleżyny

Specjalistyczne opatrunki można stosować do opatrzenia i leczenia ran, ale niektóre z nich można również wykorzystać w profilaktyce przeciwodleżynowej. Chronią one skórę przed urazem i wpływają na zmniejszenie rozległości i głębokości uszkodzeń. Najczęściej są to opatrunki:

• półprzepuszczalne błony poliuretanowe,
• piankowe,
• piankowe z warstwą silikonową,
• profilowane, przeznaczone do konkretnej części ciała np. łokci.

To, jaki opatrunek profilaktyczny wybrać i na jaki obszar ciała go zastosować, najlepiej uzgodnić z lekarzem lub pielęgniarką.[1]

Dieta w leczeniu odleżyn

Duży wpływ na powstawanie i gojenie się odleżyn ma również stan odżywienia. Niedobory żywieniowe oraz odwodnienie sprzyjają powstawaniu ran. Warto zadbać o odpowiednią dietę chorego. W niektórych przypadkach, np. niedożywienia, utrudnionego połykania czy braku apetytu, można wprowadzić do codziennego jadłospisu żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Pozwalają one uzupełnić brakujące składniki odżywcze. Żywność taką powinno stosować się pod nadzorem lekarza.[1,2,4]

Metody leczenia odleżyn

Zależnie od stadium odleżyn ich leczenie może wyglądać nieco inaczej. Zauważając na skórze chorego zaczerwienienia, może wystarczyć zastosowanie jedynie maści na odleżyny. Jednak, gdy pojawiają się rany, konieczne może być założenie specjalistycznego opatrunku, lub w cięższych przypadkach – wizyta u chirurga. Żadnej, nawet niewielkiej zmiany na skórze, nie powinno się lekceważyć, gdyż może rozwinąć się w kolejne stadia. Odleżyny mogą powodować silny ból, dlatego niezależnie od stadium, należy zadbać o zapewnienie choremu ulgi, podając odpowiednie leki przeciwbólowe.[5,6]

Odleżyny – co robić, kiedy się pojawią?

Zauważając niepokojące czerwone zmiany na skórze lub tworzące się rany, najlepiej skonsultować się z lekarzem, pielęgniarką lub farmaceutą. Zależnie od indywidualnej sytuacji i swoich kompetencji zalecą oni dalsze postępowanie.

Wykaz źródeł

[1] Szewczyk M et al.: Profilaktyka odleżyn – zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Część I*. LECZENIE RAN 2020; 17(3) 113-146

[2] Szewczyk M. et. al.: Leczenie odleżyn – zalecenia Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Część II. LECZENIE RAN 2020; 17 (4): 151-184

[3] Zaidi SRH, Sharma S. Pressure Ulcer. [Updated 2024 Jan 3]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK553107/ [dostęp 14.08.2024]

[4] NICE: Pressure ulcers: prevention and management Clinical guideline [CG179]Published: 23 April 2014

[5] Rogers A, Surg P, Khatib A: Surgical management of pressure-induced skin and soft tissue injuries. UpToDate 2022 [dostęp 14.08.2024]

[6] Berlowitz D: Clinical staging and general management of pressure-induced skin and soft tissue injury. UpToDate 2023 [dostęp 14.08.2024]