Skąd biorą się (s)kurcze mięśni?

Kurcze mięśni to nagłe, nieoczekiwane napięcia jednego lub więcej mięśni. Czasem są one bardzo bolesne. Kurcz mięśni może być wywołany przez wiele przyczyn. Czy wiesz jakich?

Skurcze czy kurcze mięśni?

Skurcz mięśni to fizjologiczny, prawidłowy proces. Natomiast kurcz to mimowolny skurcz mięśni mogący powodować ból. Borykając się więc z problem napinających się mięśni, szczególnie nocą, mamy do czynienia z kurczami mięśni. Potocznie wiele osób opisuje tę dolegliwość jako „skurcz mięśni”, więc na potrzeby tego tekstu, również będziemy używać wspomnianego określenia.

Jak objawiają się skurcze mięśni?                                               

Skurcze mięśni dotyczą najczęściej mięśni nóg, szczególnie łydek. Napinający się mimowolnie mięsień powoduje nagły ból, który może utrudnić poruszanie się. Skurcze mogą trwać od kilku sekund do nawet 10 minut. Zwykle samoistnie ustępują, jednak czasem można nadal odczuwać ból w miejscu jego wystąpienia przez kolejnych kilka godzin.[1,2]

Skurcze mięśni – przyczyny

Skurcze mięśni to częste zjawisko, dotykające osób w różnym wieku. Zwykle nie mają one konkretnej przyczyny, ale u niektórych osób mogą być spowodowane np.:

• zaawansowanym wiekiem,
• wysiłkiem fizycznym,
• zaburzeniami neuronów ruchowych,
• ciążą,
• przyjmowanymi lekami.[3]

Nocne skurcze nóg – skąd się biorą?

Skurcze nóg u części osób pojawiają się nocą. Ich częstotliwość może wzrastać wraz z wiekiem. Istnieją pewne czynniki, które zwiększają ryzyko ich wystąpienia. Zalicza się do nich m.in.:

• długotrwałe siedzenie,
• niewydolność żylną,
• picie zbyt małej ilości płynów w ciągu dnia,
• cukrzycę,
• zaburzenia neurologiczne chorobę Parkinsona,
• przyjmowanie niektórych leków moczopędnych.[4]

Zespół niespokojnych nóg a skurcze nóg

Zespół niespokojnych nóg (RLS) objawia się głównie wieczorami i w nocy. W przeciwieństwie do kurczów nóg, RLS charakteryzuje się ciągłym dyskomfortem oraz krótkimi mimowolnymi ruchami nóg. Czasem pacjenci opisują to schorzenie jako mrowienie, swędzenie czy ciągnięcie w nogach. Przyczyny rozwoju zespołu niespokojnych nóg nie do końca są poznane. Pewną rolę może odgrywać genetyka lub niedobór żelaza.[5]

Skurcze nóg w ciąży

Skurcze nóg pojawiają się zwykle w ostatnim trymestrze ciąży i najczęściej nocą. Nie są one niebezpieczne ani dla kobiety, ani dla rozwijającego się dziecka. Mogą wynikać m.in. z nadmiernego przyrostu masy ciała, ucisku na nerwy obwodowe lub niedostatecznego dopływu krwi do mięśni.[6]

Skurcze mięśni związane z wysiłkiem

Bolesne, mimowolne skurcze mięśni pojawiające się w trakcie ćwiczeń lub zaraz po nich nazywane są kurczami mięśni związanymi z wysiłkiem fizycznym. Najczęściej dotyczą sportowców. Uprawiając intensywną aktywność fizyczną, dochodzi do zmęczenia mięśni oraz odwodnienia organizmu. Czynniki te mogą wpłynąć na pojawienie się kurczu.[7]

Leczenie skurczów mięśni

Co zrobić, aby ulżyć bólowi pojawiającemu się wraz ze skurczem mięśni?

1. Napnij grupę przeciwnych do objętych skurczem mięśni, ulgę w skurczu łydek przyniesie zgięcie stopy z wyprostowanym kolanem.
2. Rozciągnij się. Możesz położyć stopy płasko na podłodze i pochylać się do przodu.
3. Postaraj się chodzić w trakcie skurczu, a następnie unieść nogi do góry.
4. Weź gorącą kąpiel lub polewaj gorącą wodą przez około 5 minut okolicę objętą kurczem. Pamiętaj, aby woda nie była zbyt gorąca, by uniknąć poparzeń.
5. Wykonaj masaż kostkami lodu w miejscu skurczu.[4]

Czy magnez działa na skurcze mięśni?

Można spotkać się z opinią, że przyjmowanie preparatów magnezu zapobiega powstawaniu kurczu mięśni. Niestety, magnez nie wykazuje takiego działania w większości przypadków.[3]

Skurcze mięśni – jak im zapobiegać?

Co więc zapobiega powstawaniu kurczów mięśni?

1. Regularne wykonywanie ćwiczeń rozciągających tylną część nóg. Można zapisać się na jogę, znaleźć w Internecie przykłady ćwiczeń lub poprosić o poradę fizjoterapeutę.
2. Zwiększenie aktywności fizycznej. Siedzący tryb życia sprzyja powstawaniu kurczy, więc włączenie codziennej aktywności fizycznej np. spacerów może, zadziałać korzystnie
3. Noszenie butów z wysoką zapiętką – wspiera to pracę mięśni nóg.
4. Ograniczenie spożywania alkoholu oraz kofeiny
5. Przyjmowanie kompleksu witamin z grupy B.
6. Zażywanie leków flebotonicznych, np. rytozydu, diosminy.

Jeśli borykasz się z problem nawracających skurczy mięśni, udaj się do lekarza w celu diagnozy. Skurcze mięśni mogą pojawiać się z powodu zbyt napiętych mięśni, ale mogą również być objawem poważniejszej choroby np. miażdżycy. Nie lekceważ więc doświadczanych objawów.[4,8]

Wykaz źródeł

[1] NHS: Leg cramps. 2023 [dostęp 07.05.2024]

[2] Dijkstra JN et al.: Muscle cramps and contractures: causes and treatment. Practical Neurology 2023;23:23-34.

[3] Garrison SR et al.: Magnesium for skeletal muscle cramps. Cochrane Database of Systematic Reviews 2020, Issue 9. Art. No.: CD009402. 

[4] Winkelman JW.: Nocturnal muscle cramps. UpToDate 2024 [dostęp 07.05.2024]

[5] Ondo WG: Clinical features and diagnosis of restless legs syndrome and periodic limb movement disorder in adults. UpToDate 2023 [dostęp 07.04.2024]

[6] Bordoni B, Sugumar K, Varacallo M. Muscle Cramps. [Updated 2023 Aug 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499895/[dostęp 07.05.2024]

[7] Miller KC et al.: An Evidence-Based Review of the Pathophysiology, Treatment, and Prevention of Exercise-Associated Muscle Cramps. J Athl Train. 2022 Jan 1;57(1):5-15

[8] Martinez-Zapata MJ et al.: Phlebotonics for venous insufficiency. Cochrane Database of Systematic Reviews 2020, Issue 11. Art. No.: CD003229.