Odra, świnka, różyczka – jak odróżnić te choroby?
Okres wylęgania i zakaźność
Odra, świnka i różyczka to choroby, w przypadku których pojawiają się podobne objawy. Choroby te różnią się okresem wylęgania, zakaźnością oraz drogą przenoszenia. [Przypis 1.]
| Choroba zakaźna | Okres wylęgania | Zakaźność | Droga przenoszenia |
|---|---|---|---|
| Odra | 8-12 dni | Od momentu wystąpienia pierwszych objawów do 3-4 dni po wystąpieniu osutki | Droga kropelkowa, kontakt z wydzielinami, przez łożysko |
| Świnka | 14-24 dni | Na tydzień przed pojawieniem się obrzęku ślinianek do 9 dni po jego wystąpieniu (wirus obecny w moczu do 2 tygodni) | Droga kropelkowa, przez kontakt bezpośredni lub kontakt z zakażonymi przedmiotami, przez łożysko |
| Różyczka | 12-23 dni | 7 dni przed ukształtowaniem się osutki do 6 dni po jej ustąpieniu | Droga kropelkowa, kontakt z wydzielinami, przez łożysko |
Objawy
Początkowe objawy odry, świnki i różyczki przypominają grypę. Niektórzy, chorując na świnkę i różyczkę, nie odczuwają żadnych symptomów. W przypadku odry i różyczki na skórze często pojawia się charakterystyczna osutka, czyli zmiany skórne. W przypadku odry obserwujemy szarobiałe grudki, natomiast w różyczce różowe plamki. Świnka cechuje się zapaleniem ślinianek. [Przypis 1.]
Odra
Pierwszymi objawami odry jest gorączka trwająca nawet tydzień czasu, suchy kaszel, katar i zapalenie spojówek ze światłowstrętem. Na 1-2 dni przed pojawieniem się osutki widoczne są plamki Koplika, czyli występujące na błonie śluzowej policzków szarobiałe grudki. Osutka pojawia się najczęściej na głowie, potem na tułowiu i kończynach. Znika po 3-7 dniach. [Przypis 1.]
Świnka (nagminne zapalenie przyusznic)
W około 25% przypadków przebiega bezobjawowo. Jednakże chorobę mogą zwiastować objawy grypopodobne, które najczęściej dotykają dorosłe osoby. Czasami obserwuje się zapalenie ślinianek, najczęściej tych przyusznych, a także ból, obrzęk, zaczerwienienie i trudności w przełykaniu. U około 10% chorych występuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, również częściej u dorosłych niż u dzieci. 30-40% chorych chłopców cierpi na zapalenie jądra i najądrza, które może powodować niepłodność. U 5% dziewcząt dochodzi do zapalenia jajnika, jednak nie powoduje to niepłodności.[Przypis 1.]
Różyczka
Choroba często przebiega bezobjawowo lub objawy są nikłe. Pierwszymi symptomami jest złe samopoczucie, zapalenie gardła, katar, suchy kaszel, zapalenie spojówek bez światłowstrętu. Węzły chłonne mogą być powiększone na 1 dzień przed wystąpieniem osutki i utrzymywać się nawet do kilku tygodni. Różowa osutka zwykle najpierw pojawia się na twarzy i tułowiu, a po 1-2 dniach na kończynach. Nie pozostawia blizn ani przebarwień.[1]
Leczenie
Odra
Nie ma specjalistycznych leków przeznaczonych do leczenia odry. Stosuje się wyłącznie leczenie objawowe, czyli paracetamol lub ibuprofen w celu obniżenia gorączki lub zniesienia bólu. Istotne jest prawidłowe odżywianie i nawadnianie. [Przypis 3.]
Niedobór witaminy A może wydłużać okres choroby i zwiększać ryzyko wystąpienia powikłań. Stąd też u niedożywionych dzieci może okazać się konieczne jej stosowanie, o czym poinformuje lekarz. [Przypis 3.]
Świnka (nagminne zapalenie przyusznic)
Stosuje się wyłącznie leczenie objawowe. Paracetamol lub ibuprofen obniży gorączkę i zniesie ból. Warto przykładać ciepłe lub zimne kompresy do ślinianek, aby złagodzić dyskomfort. Chłodne okłady przyniosą ulgę także w przypadku zapalenia jąder. [Przypis 4.]
Różyczka
Nie stosuje się leków przeciwwirusowych. Tak jak w poprzednich przypadkach – jedynie leczenie objawowe. U kobiet w ciąży najbezpieczniejszy jest paracetamol. [Przypis 5.]
Powikłania
Odra
Ryzyko komplikacji jest największe u niemowląt i dorosłych. Dotyczy to wystąpienia biegunki, zapalenia ucha środkowego, zapalenia mózgu. Choroba zmniejsza odporność organizmu, przez co istnieje większe ryzyko zachorowania na zapalenie płuc czy sepsę. [Przypis 6.]
Wirus odry w czasie ciąży może przenieść się poprzez łożysko z matki na płód. Nie powinno prowadzić to do powstania wad wrodzonych płodu, jednak istnieje ryzyko poronienia lub przedwczesnego porodu. [Przypis 7.]
Świnka (nagminne zapalenie przyusznic)
Na powikłania najczęściej narażeni są dorośli. Zapalenie jąder może prowadzić do niepłodności. Często występują zaburzenia neurologiczne, to jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu czy nawet trwała utrata słuchu. [Przypis 4.]
Tak jak w przypadku odry, zarażenie wirusem świnki w czasie ciąży nie powinno powodować wad wrodzonych płodu. Natomiast infekcja podczas pierwszego trymestru ciąży grozi poronieniem. [Przypis 8.]
Różyczka
Częstym powikłaniem jest zapalenie stawów, które szczególnie dotyka dziewczęta i młode kobiety. Występuje do kilku tygodni po ustąpieniu osutki, ale znika po kolejnych 10 dniach. Zapalenie mózgu występuje rzadko, ale może pojawić się w ciągu 7 dni po wystąpieniu osutki. Zazwyczaj ustępuje w ciągu tygodnia. Objawia się stanem zaburzenia świadomości, sennością, drgawkami czy wymiotami. To stan zagrożenia życia, dlatego chorego powinno przetransportować się do szpitala. Zapalenie mózgu u niektórych doprowadza do trwałych następstw neurologicznych, jak uszkodzenie słuchu czy napady drgawek. [Przypis 1.]
Zakażenie kobiety w ciąży może być niebezpieczne i prowadzić do obumarcia płodu w pierwszych tygodniach ciąży. Jeśli dochodzi do niego w I lub II trymestrze, może to skutkować wadami wrodzonymi. Natomiast jeżeli dojdzie do zakażenia po 22 tygodniu ciąży, nie jest to groźne dla dziecka. [Przypis 1.]
Szczepienie
Odra, świnka, różyczka
Istnieje szczepionka skojarzona przeciwko odrze, śwince i różyczce (tzw. MMR). Przyjmuje się 2 dawki szczepionki, co zapewnia maksymalną ochronę. Według kalendarza szczepień pierwszą dawkę podaje się w 13-15 miesiącu życia, a drugą w wieku 6 lat. Skuteczność wynosi 98-99% i utrzymuje się do końca życia. Osobom dorosłym również zaleca się przyjęcie dwóch dawek szczepionki, jeśli nie byli zaszczepieni nią w dzieciństwie. Odstęp między ich przyjęciem powinien wynosić co najmniej 4 tygodnie. [Przypis 2.]
Wykaz źródeł
- Gajewski P. (red) Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna. 2017 [dostęp 20.12.2022]
- Szczepienia info. Szczepionka przeciw odrze. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH. Ministerstwo Zdrowia. 2022 [dostęp 20.12.2022]
- Gans H, Maldonado YA. Measles: Clinical manifestations, diagnosis, treatment, and prevention. UpToDate. 2022 [dostęp 20.12.2022]
- Albrecht M. Mumps. UpToDate. 2022 [dostęp 20.12.2022]
- Edwards M, Shetty A. Rubella. UpToDate. 2022 [dostęp 20.12.2022]
- Gans H, Maldonado YA. Measles: Clinical manifestations, diagnosis, treatment, and prevention. UpToDate. 2022 [dostęp 20.12.2022]
- Pregnancy, Birth and Baby. Measles and pregnancy. Healthdirect Australia. Australian Government. 2022 [dostęp 27.12.2022]
- Pregnancy, Birth and Baby. Mumps and pregnancy. Healthdirect Australia. Australian Government. 2022 [dostęp 27.12.2022]