Najczęstsze mity o antybiotykach i odporności
Najczęstsze mity o antybiotykach i odporności
W sezonie jesienno-zimowym częstotliwość infekcji układu oddechowego znacząco rośnie.[[1]] To okres, w którym wiele osób szczególnie interesuje się sposobami na wzmocnienie odporności i skuteczne leczenie chorób. Warto jednak oddzielić fakty od mitów – zwłaszcza tych dotyczących stosowania antybiotyków.
Mit 1: Czy antybiotyk pomaga na przeziębienie i grypę?. 2
Mit 2: Jeśli czuję się lepiej, mogę przerwać antybiotyk. 2
Mit 3: Został mi antybiotyk, mogę dać go komuś z podobnymi objawami 2
Mit 4: Zimna pogoda powoduje choroby. 2
Mit 5: Witamina C na przeziębienie. 3
Mit 6: Odporność naturalna jest lepsza niż po szczepieniu. 3
Odporność, czyli co?
Odporność to zdolność organizmu do rozpoznawania i zwalczania czynników chorobotwórczych, takich jak wirusy, bakterie, grzyby, ale także neutralizowania zmian chorobowych w organizmie, np. komórek nowotworowych. Odporność możemy podzielić na:
- wrodzoną – w skład której wchodzą bariery fizyczne (skóra, błony śluzowe) oraz wrodzone mechanizmy obronne organizmu – nie jest skierowana przeciwko konkretnym patogenom;
- nabytą – rozwija się po kontakcie z patogenem lub po szczepieniu; obejmuje przeciwciała i komórki odpornościowe rozpoznające konkretny czynnik chorobotwórczy.[[2]]
W temacie odporności wyrosło wiele mitów – w tym artykule rozprawiamy się z wybranymi z nich.
Mit 1: Czy antybiotyk pomaga na przeziębienie i grypę?
Antybiotyki to leki, które działają na bakterie. Przeziębienie czy grypę powodują zaś wirusy, a więc antybiotyki w tym przypadku są nieskuteczne. Przyjmowanie antybiotyków bez potrzeby może prowadzić do m.in. niepotrzebnych i możliwych do uniknięcia skutków ubocznych.[[3]]
W przypadku infekcji wirusowych najważniejszy jest odpoczynek i regeneracja. Można łagodzić objawy z wykorzystaniem leków działających objawowo – przeciwgorączkowych, przeciwbólowych, na kaszel, katar czy ból gardła. Jeżeli objawy są uciążliwe lub cokolwiek nas niepokoi, skonsultujmy się z lekarzem, który na podstawie badania zadecyduje, co będzie najlepszym lekarstwem dla nas.[3,[4]] Nie naciskajmy, by przepisał nam antybiotyk!
Mit 2: Jeśli czuję się lepiej, mogę przerwać antybiotyk
Część osób uważa, że ustępowanie objawów świadczy o tym, że infekcje minęła i mogą przerwać antybiotykoterapię. To bardzo niebezpieczny mit! Antybiotyki nie usuwają bezpośrednio objawów, takich jak zatkany nos czy ból gardła.[[5]] Leczą one przyczynę, czyli zwalczają bakterie, które wywołały chorobę.[[6]] Mimo że objawy mijają, bakterie mogą nadal być w organizmie. Jeśli w takiej sytuacji przerwiemy leczenie przyczynowe, może dojść do nawrotu choroby. Dodatkowo takie postępowanie sprzyja rozwijaniu się antybiotykoodporności. Oznacza to, że bakterie „uczą się”, jak radzić sobie z lekiem. Istnieje ryzyko, że w przyszłości przyjmowanie tego antybiotyku nie będzie już skuteczne.[[7],[8]]
Mit 3: Został mi antybiotyk, mogę dać go komuś z podobnymi objawami
Każdy lek powinien być dopasowany do potrzeb danego pacjenta. Tak jest także w przypadku antybiotyków.[6] Nawet jeśli objawy wydają się bardzo zbliżone, może okazać się, że nasz bliski choruje na zupełnie coś innego. Stosowanie w takim przypadku pożyczonych leków nie tylko może wywołać m.in. działania niepożądane, ale także opóźnić rozpoczęcie skutecznego leczenia. Dlatego nigdy nie pożyczajmy innym swoich leków, a także nie bierzmy ich od kogoś. Zawsze gdy stan naszego zdrowia nas niepokoi, skonsultujmy się z lekarzem.[8,[9]]
Mit 4: Zimna pogoda powoduje choroby
Jesienią czy zimą, kiedy na zewnątrz spada temperatura, częściej łapiemy infekcje.[1,[10]] Ale czy to oznacza, że chorujemy przez zimno? Nie! Infekcje układu oddechowego powodują drobnoustroje – na przykład wirusy albo bakterie.[10] Natomiast w tym okresie m.in. rzadziej wietrzymy pomieszczenia, a dodatkowo powietrze może być suche, np. ze względu na ogrzewanie.[[11]] To sprawia, że błony śluzowe się wysuszają i nie są tak efektywną barierą dla drobnoustrojów.[[12]]
Mit 5: Witamina C na przeziębienie
Utarło się, że witamina C jest dobrym lekarstwem na przeziębienie. Wyniki badań na ten temat mogą więc nieco zaskoczyć. Nie ma jednoznacznych danych, które potwierdzałyby, że witamina C podawana po wystąpieniu objawów przeziębienia skraca jego czas trwania lub nasilenie objawów. Niemniej jednak witamina ta jest bardzo ważna z punktu działania układu odpornościowego. Mamy przesłanki, że codzienne jej stosowanie może nieco skrócić czas choroby.[3] Natomiast warto mieć na uwadze aspekt, że nie tylko witamina C wpływa na odporność. Do jej poprawy przyczynia się szereg rzeczy:
- odpowiednia ilość snu,
- zbilansowana dieta, bogata w warzywa i owoce,
- aktywność fizyczna,
- unikanie przewlekłego stresu,
- przestrzegania zasad higieny (np. mycie rąk).[[13]]
Witamina C może być wsparciem, ale sama w sobie nie zastąpi tych podstawowych nawyków.
Mit 6: Odporność naturalna jest lepsza niż po szczepieniu
Niektórzy uważają, że lepiej przejść chorobę i w ten sposób nabyć odporność na daną chorobę niż zaszczepić się na nią. Czy to jednak słuszna teza?
Zarówno naturalna, jak i poszczepienna odporność uczą układ odpornościowy rozpoznawać i zwalczać patogeny. Niestety wiele chorób niesie ze sobą ryzyko ciężkich konsekwencji, w tym śmierci. Warto wziąć także pod uwagę, że choroba nie wybiera czasu – może nas zaatakować także wtedy, gdy nasz organizm jest osłabiony i ciężej mu będzie zwalczać patogeny, np. w trakcie choroby onkologicznej. Szczepienia pozwalają na zdobycie ochrony przed chorobą w sposób kontrolowany i bezpieczny, minimalizując ryzyko poważnych powikłań.[[14],[15]]
Podsumowanie
Pamiętajmy, że odporność budujemy każdego dnia – nie da się ją wzmocnić w tydzień. Jej podstawą są zdrowe nawyki: odpowiednia długość i jakość snu, regularna aktywność fizyczna i zbilansowana dieta, a nie suplementy diety. Gdy jednak pojawi się infekcja, najlepiej skonsultować się ze specjalistą – lekarzem lub farmaceutą – aby dobrał właściwe leczenie.
Wykaz źródeł
[1] Ezdrowie: Raport o ostrych infekcjach układu oddechowego (online: https://ezdrowie.gov.pl/portal/artykul/raport-o-ostrych-infekcjach-ukladu-oddechowego) [dostęp
[2] InformedHealth.org [Internet]. Cologne, Germany: Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG); 2006-. In brief: How does the immune system work? [Updated 2023 Jun 6]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279364/..]
[3] Sexton DJ, McClain MT, Bird A: The common cold in adults: Treatment and prevention. UpToDate. 2025 [dostęp: 13.11.2025]
[4] NHS: Common cold. 2024 [dostęp: 13.11.2025]
[5] InformedHealth.org [Internet]. Cologne, Germany: Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG); 2006-. Common colds: Research summaries – Should you take antibiotics if you have a cold? [Updated 2023 Dec 11]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279540/
[6] Patel P, Wermuth HR, Calhoun C, et al. Antibiotics. [Updated 2023 May 26]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK535443/
[7] Halawa EM, et al: Antibiotic action and resistance: updated review of mechanisms, spread, influencing factors, and alternative approaches for combating resistance. Front Pharmacol. 2024 Jan 12;14:1305294.
[8] Ellis J, Mullan J. Prescription medication borrowing and sharing--risk factors and management. Aust Fam Physician. 2009 Oct;38(10):816-9. PMID: 19893823.
[9] Barber DA et al.: Prevalence and correlates of antibiotic sharing in the Philippines: antibiotic misconceptions and community-level access to non-medical sources of antibiotics. Trop Med Int Health. 2017 May;22(5):567-575.
[10] Eccles R, Wilkinson JE. Exposure to cold and acute upper respiratory tract infection. Rhinology. 2015 Jun;53(2):99-106. doi: 10.4193/Rhino14.239. PMID: 26030031.
[11] GOV.UK: Ventilation to reduce the spread of respiratory infections, including COVID-19. 2021 [dostęp17.11.2025]
[12] Moriyama M, Hugentobler WJ, Iwasaki A. Seasonality of Respiratory Viral Infections. Annu Rev Virol. 2020 Sep 29;7(1):83-101.
[13] CDC: Healthy Habits: Enhancing Immunity. 2023 [dostęp 13.11.2025]
[14] National Foundation for Infection Diseases: 10 Reasons to Get Vaccinated. 2025 [dostęp 13.11.2025]
[15] Nandi A, Shet A. Why vaccines matter: understanding the broader health, economic, and child development benefits of routine vaccination. Hum Vaccin Immunother. 2020 Aug 2;16(8):1900-1904.