Niedobór żelaza – jak leczyć anemię?

Dlaczego żelazo jest tak ważne?

Żelazo jest potrzebne, aby organizm mógł rosnąć, rozwijać się i prawidłowo funkcjonować. Przede wszystkim jest ono niezbędne, aby czerwone krwinki krwi mogły transportować tlen do wszystkich tkanek organizmu, a jak wiadomo – bez tlenu nie ma życia. [Przypis  1.]

Objawy wskazujące na niedobór żelaza

Jeżeli przez krótki czas nie będziemy przyjmować wystarczającej ilości żelaza, możemy nie odczuć żadnych objawów. Dzieje się tak, ponieważ nasz organizm magazynuje żelazo. Jednak z czasem te zapasy także się kończą. [Przypis  2.] Długotrwały niedobór żelaza może doprowadzić do niedokrwistości (anemii). Wśród symptomów wskazujących na jej wystąpienie warto wymienić:

• zmęczenie,
• bladość cery,
• kołatanie serca,
• wypadanie włosów, [Przypis  3.]
• problemy z koncentracją,
• częste infekcje. [Przypis 4.]

Niedobór żelaza w badaniach krwi

Objawy anemii nie są typowe tylko dla tej choroby i mogą świadczyć o wielu innych problemach zdrowotnych. Z tego powodu, diagnostyka jest tak ważna przed rozpoczęciem leczenia. Jeżeli lekarz po przeprowadzeniu wywiadu podejrzewa u nas anemię, zleci nam badania krwi. Podstawowym z nich jest morfologia krwi. Podczas analizy wyników medyk zwraca uwagę na wiele parametrów, jednak jednym z najważniejszych jest poziom hemoglobiny (białka transportującego tlen). W czasie diagnostyki istotne jest także sprawdzenie, ile mamy żelaza w organizmie. Wskaźnikiem, który to umożliwia, jest ferrytyna (białko magazynujące żelazo), ponieważ pokazuje ona całkowite zapasy tego pierwiastka w naszym ciele. [Przypis  5.] Warto pamiętać, że prawidłowe zakresy parametrów mogą być odmienne między płciami, a także między różnymi laboratoriami, dlatego nie porównujmy swoich wyników ze znajomymi, a zostawmy to specjalistom.

Przyczyny niedoboru żelaza

Przyczyn niedoboru żelaza może być wiele i nie zawsze jesteśmy w stanie od razu zlokalizować powód u danej osoby. Wśród nich wymienia się m.in.:

• dietę ubogą w żelazo,
• choroby powodujące, że żelazo nie wchłania się prawidłowo, np. celiakię,
• utratę krwi w czasie porodu,
• silne krwawienia miesiączkowe,
• krwawienia z przewodu pokarmowego. [Przypis  6.]

Co ciekawe, nie zawsze możemy zauważyć krew ubywającą przez przewód pokarmowy. Istnieje coś takiego jak krew utajona. Oznacza to, że znajduje się ona w kale, ale w takiej ilości, że nie widzimy jej gołym okiem, a wykrywa się ją w badaniach. Może się ona pojawiać m.in. w różnych chorobach jelit, np. przy ich owrzodzeniach. Wydaje się, że taki niewielki ubytek krwi nie jest dla nas istotny. Jednak jeżeli krwawienie jest regularne, staje się ono poważnym źródłem utraty żelaza i może prowadzić do anemii. [Przypis  7.]

Co jeść przy niedoborze żelaza?
W pożywieniu znajdziemy 2 rodzaje żelaza: hemowe i niehemowe. Różnią się one budową oraz stopniem przyswajania. Lepiej wchłania się żelazo hemowe. [Przypis 8.] Pochodzi ono z produktów odzwierzęcych, takich jak:

• wątroba,
• mięso,
• ryby.

Drugi rodzaj, czyli żelazo niehemowe, znajdziemy w produktach roślinnych, na przykład w:

• soczewicy,
• fasoli,
• orzechach. [Przypis 9.]

Jak zwiększyć wchłanianie żelaza?

Na wchłanianie żelaza wpływa wiele czynników. W szczególności dotyczy to żelaza roślinnego. Pozytywnie na przyswajanie żelaza oddziałuje witamina C. [Przypis 8.] Jej źródła to na przykład:

• cytrusy,
• papryka,
• brokuły. [Przypis 10.]

Z drugiej strony, wiele rzeczy, które jemy lub pijemy, zmniejsza wchłanianie żelaza. Wśród nich wymienia się herbatę czy też produkty bogate w wapń.[Przypis 9.]

Leczenie anemii

Kiedy mamy zdiagnozowany niedobór żelaza, oczywiście w pierwszej kolejności warto się przyjrzeć temu, co jemy i czy nasza dieta dostarcza nam wystarczającą ilość tego składnika. Po analizie wyników krwi lekarz może zalecić nam dodatkowe przyjmowanie żelaza.

Żelazo na receptę

Mamy kilka preparatów z żelazem, które dostaniemy wyłącznie na receptę. Lekarz dobiera dawkowanie i czas trwania kuracji indywidualnie do potrzeb pacjenta, dlatego należy stosować się do jego zaleceń. Leki powinno się przyjmować przed posiłkiem, ale kiedy nasz układ pokarmowy źle na nie reaguje, na przykład w postaci bólu brzucha, można to robić w czasie posiłku. [Przypis 11.]

Żelazo bez recepty

Na rynku dostępnych jest także wiele preparatów żelaza w postaci leków bez recepty i suplementów diety. Jednak zanim po nie sięgniemy, warto wykonać badania i skonsultować wyniki z lekarzem, ponieważ zarówno niedobór, jak i nadmiar żelaza wpływa niekorzystnie na nasz organizm. Przyjmowanie zbyt wysokich dawek może prowadzić m.in. do wymiotów, biegunek czy nawet uszkodzenia wątroby. [Przypis 12.] Preparatów żelaza, zarówno bez recepty, jak i na receptę, nie powinno się przyjmować mniej niż 1 godzinę przed lub 2 godziny po spożyciu:

• kawy,
• herbaty,
• mleka i jego przetworów,
• produktów zawierających błonnik.

Wszystkie te produkty zmniejszają jego przyswajanie. [Przypis 13.]

Wykaz źródeł:

1. NIH – National Institutes of Health – Office of Dietary Supplements: Iron – Fact Sheet for Health Professionals.2022. [Dostęp: 09.02.23]
2. NIH – National Institutes of Health – Office of Dietary Supplements: Iron – Fact Sheet for Consumers.2022. [Dostęp: 09.02.23]
3. NHS inform: Iron deficiency anaemia. 2023. [Dostęp: 09.02.23]
4. Helathdirect.gov.au: Iron deficiency. 2021. [Dostęp: 09.02.23]
5. Hus I., Mastalerz-Migas A. Algorytm różnicowania przyczyn niedokrwistości. Lekarz POZ. 2022. 8(1), 12-17.
6. NIH – National Heart, Lung and Blood Institute: Iron – Deficiency Anemia. 2022. [Dostęp: 09.02.23]
7. MedlinePlus: Fecal Occult Blood Test (FOBT). 2022. [Dostęp: 09.02.23]
8. Ems T, St Lucia K, Huecker MR. Biochemistry, Iron Absorption. In: StatPearls [Internet]. 2022. [Dostęp: 12.02.23]
9. Harvard T.H. Chan: The Nutrition Source – Iron. [Dostęp: 09.02.23]
10. NHS: Vitamin C. 2020. [Dostęp: 09.02.23]
11. Charakterystyka Produktu Leczniczego: Sorbifer Durules, 100 mg Fe(II) + 60 mg, tabletki o przedłużonym uwalnianiu. Pozwolenie numer: 18165.
12. Yuen HW, Becker W. Iron Toxicity. In: StatPearls [Internet]. 2022 [Dostęp: 13.02.23] Internet: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459224/
13. Charakterystyka Produktu Leczniczego: Ascofer 23,2mg jonów żelaza (II), tabletki drażowane. Pozwolenie numer: R/3253.